>ေန႔ရက္ေတြကို ဘာ့ေၾကာင့္ဒီလိုေခၚသလဲ

တနဂၤေႏြေန႔
..................
 ျမန္မာအယူအဆမွာ တနဂၤေႏြ ဟာ ေနမင္းၾကီးကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ေန႔ပါပဲ..။ ပုဂံေက်ာက္စာ မ်ားမွာ.. "တန္နွင္ကုနုယ္၊ တန္နွင္ကုေႏြ၊၊ တန္နွင္ကေႏြ" ဟု ပါရွိတယ္လုိ႔ မွတ္သားရပါတယ္။ "တန္နွင္" ကို ျမန္မာဘာသာနွင့္ နွီးႏြယ္ေသာ ေရာင္းရင္း ျဖစ္ျပီး ဘာသာစကားတို့နွင့္ ခ်င့္ခ်ိန္၍ အဓိပၸါယ္ေကာက္ေသာအခါ "ေန့" ဟု အဓိပၸါယ္ ရပါတယ္။ "ကုနုယ္၊ ကုေႏြ၊ ကေႏြ" ဟူသည္ကား"ေန" ကို ေဟာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ထို့ေျကာင့္ "တန္နွင္ကုနုယ္" မွာ "ေနေန့" ဟု အဓိပၸါယ္ ရပါတယ္။ 

တနလၤာေန႔
.................
အလုပ္လုပ္တဲ့သူေတြနဲ႔ ေက်ာင္းတက္သူေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား မႏွစ္သက္တဲ့ တနလၤာေန႔ဟာ အမွန္ေတာ့ ေအးခ်မ္းျခင္းနိမိတ္ကိုေဆာင္တဲ့ လမင္းၾကီး (Moon) ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ေန႔ ျဖစ္ပါတယ္။ တနလၤာဟူေသာ ေဝါဟာရမွာ ပုဂံေရွးေရး "တန္နွင္လာ" မွ လာသည္ လို႔ဆိုပါတယ္။ "လာ" ဟူေသာပုဒ္မွာ အလြန္ ေရွးက်ေသာ "လ" ေဟာပုဒ္ျဖစ္သည္။ ထို့ေျကာင့္ "တနလၤာ" ဆိုသည္မွာ "ေန့လ" သို့မဟုတ္ "လမင္းေန့" ျဖစ္သည္။ လမင္းကို အစြဲျပု၍ ေခၚေသာေန့ပင္ ျဖစ္ပါတယ္။

အဂၤါေန႔
............
တနဂၤေႏြ၊ တနလၤာမွအပ က်န္ေန့မ်ား၏ အမည္တို့မွာ ျမန္မာအေခၚအေဝၚ မဟုတ္ဘဲ သကၠတဘာသာမွ ဆင္းသက္လာေျကာင္း ဦးဖိုးလတ္က ဝန္ခံပါတယ္ ။ ေရွးေက်ာက္စာတို့၌"အကၤာ၊ အင္ကာ၊ အဂၤါ"ဟူ၍ေတြ့ရပါတယ္။ "အဂၤါရ"ဟူေသာ သကၠတမွ လာေသာစကား ျဖစ္၍ "မီးက်ီးမီးခဲ"ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။ ထို့ေျကာင့္"အဂၤါ" ဆိုသည္မွာ "မီးက်ီးကဲ့သို့ နီေသာအဆင္းရွိေသာျဂိုဟ္" ဟု အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ အဂၤါျဂိဳဟ္ကိုအစြဲျပု၍ အဂၤါေန့ဟု ျဖစ္ေပၚလာရသည္ ဆိုပါတယ္။

ဗုဒၶဟူးေန႔
..............

ဗုဒၶဟူးေန့ကို သကၠတဘာသာျဖင့္ "ဗုဒၶဒိန" ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ "ဗုဒၶဝါရ" ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚဆိုၾကပါတယ္။ ဗုဒၶ၏ အနက္မွာ "နိုးျကားျခင္း၊ ပညာရွိျခင္း၊ ေသာမျဂိုဟ္ျဖစ္ေသာ လမင္း၏သား" ဟူ၍ျဖစ္၏။ ရာဇမတၱဏ္ စေသာက်မ္းတို့၌ တနလၤာျဂိုဟ္ (လမင္း) မိဖုရား တာရာေဒဝီတြင္ ဖြားျမင္ေသာသား ဟု ေဖာ္ျပသည္။ "ဒိန" နွင့္ "ဝါရ" တို့၏ အနက္မွာ ေန့ျဖစ္ သည္။ ဗုဓ ဟူေသာပုဒ္ကို ပါဠိ၊ သကၠတတို့၌ ဗုဒၶဟူ၍ လဲလွယ္ေရးသားေခၚေဝၚျကသည္။ မြန္တို့က "ဗုဒၶဝါရ" တြင္ "ရ" ကိုေခ်၍ "ဗုဒၶဝါ" ဟုေခၚသည္။ ျမန္မာတို့က ဗုဒၶဟူး ဟုေခၚသည္။

ေက်ာက္စာတို့၌ "ပုတၱ" ဟု ေတြ့ရသျဖင့္ ေရွးျမန္မာတို့သည္ ဗုဒၶကို အမည္လႊဲျပီး "ပုတၱ" ဟုေရးျကသည္ဟု သိနိုင္ ပါသည္။ ထို့ေျကာင့္ "ပုတၱ" မွာ "ဗုဒၶ" ပင္ျဖစ္ သည္။ "ဟူ" သည္ ပင့္ေခၚျခင္းအနက္ရွိသည္ဟု ဆို၏။ ထို့ေျကာင့္ "ပုတၱဟူ" "ဗုဒၶဟူး" သည္ ဘုရားရွင္ကိုပင့္ေခၚေသာေန့ဟု အဓိပၸါယ္ေကာက္လုိ႔ရပါတယ္။

ၾကာသပေတးေန႔
.......................
ရာဇမတၱဏ္က်မ္းအရ ျကာသပေတး သည္ သိဒၶတိုင္း၊ အဂၤီရသအနြယ္၊ "က်ာသပေတး" ကို အစြဲျပု၍ ေခၚသည္ ဟု ဆို၏ ။ ပုဂံေက်ာက္စာတို့၌ "ျကာသပတိယ္" နွင့္ဆင္တူအေရးအသားကို ေတြ့ရသည္။ ယင္းပုဒ္သည္ "ျဗိဟသြတိ" မွ ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ယင္းနွင့္အနက္တူ "ဝစသံပတိ (သို႔) ဝက်သံပတိ" မွေသာ္လည္းေကာင္း လာဟန္ရွိေျကာင္း ဦးဖိုးလတ္က ဆိုပါတယ္။

၄င္းပုဒ္နွစ္ခုစလံုး၏ အနက္မွာ "ဝစသာ = စကား + ပတိ = အရွင္" = စကား၏အရွင္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ ေက်ာက္စာ၌ ေရးေသာ "ပတိယ္" သည္ ေခတ္အေရးအသားနွင့္ဆိုေသာ္ "ပတိ" နွင့္ အတူတူပင္ျဖစ္သည္။

ေသာၾကာေန႔
..................
ေတာဇာဂၬတိုင္းသား၊ ေသတဗ်အမ်ိုး၊ ဘဝုရေသ့၏မယားျဖစ္သူ သုဇိတာမွ ဖြားျမင္ေသာ "ေသာျကာ" ကို အစြဲျပဳ၍ "ေသာျကာ" ဟုေခၚေျကာင္း ရာဇ မတၱဏ္က်မ္းတြင္ ျပဆိုသည္။ "သုျကာ" ဟူေသာအေရးအသားကို ပုဂံ ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ေတြ႕ရသည္ ။ "သုျကာ" ဟူေသာပုဒ္မွာ သကၠတဘာသာ "သုျက" မွ ဆင္းသက္လာ ေသာပုဒ္ျဖစ္သည္ကို မျငင္းသာေခ်။ "သုျကာ" မွ ေသာျကာျဖစ္လာပံုကိုဦးဖိုးလတ္က အဆင့္ဆင့္ရွင္းျပ ထားသည္။ သုျကာ၏ အဓိပၸါယ္မွာ "ျဖဴစင္ေတာက္ထြန္းျခင္း" ျဖစ္၏

စေနေန႔
...........
ရာဇမတၱဏ္က်မ္း၌ "စေန" ကို "သေန" ဟုျပသည္။ ေသာရဌတိုင္း၊ ကာရ အႏြယ္ ၊ တနဂၤေႏြ ျဂိဳလ္မင္း၏ မယား ၊ ယသိဆာယာတြင္ ဖြားျမင္ေသာသား "ဇပၸ"ကို အစြဲျပဳ၍ေခၚေျကာင္းလည္း ဆိုသည္ ။

ပုဂံ ေက်ာက္စာတို့၌ စေနကို "စနိဟ္" ဟုေရးသည္။ ယင္းမွာ သကၠတဘာသာ"ဂနိ" (ရွနိ ဟု ဖတ္ပါ) မွဆင္းသက္လာသည္ ဟု ဦးဖိုးလတ္က ရွင္းျပသည္။ အဓိပၸါယ္မွာ "ျဖည္း ညင္းစြာသြားျခင္း" ျဖစ္၏။ ေရွးရိုးက်မ္းဂန္တို႔၌ စေနနွင့္စပ္လ်ဉ္း၍ "သေန စရ" ျဖည္းျဖည္းသြားသည္ဟု ဆိုျကသည္။